Nieobecność świadka w sądzie - konsekwencje i skuteczne usprawiedliwienie
Opublikowano:Otrzymanie listu poleconego z sądu z wezwaniem do stawiennictwa w charakterze świadka to sytuacja, która może spotkać każdego z nas. Często budzi to niepokój i rodzi wiele pytań: Czy muszę się stawić? Co mi grozi za nieobecność? Jak się usprawiedliwić, jeśli naprawdę nie mogę?
Kim jest świadek i dlaczego jest tak ważny?
Świadek to osoba, która posiada informacje mogące pomóc sądowi w ustaleniu stanu faktycznego w sprawie. Wezwanie może dotyczyć zarówno postępowania, którego przedmiotem jest prawo karne (np. jako świadek wypadku drogowego), jak i typowej sprawy cywilnej (np. obserwowanie relacji w sprawie o rozwód czy wykonanie umowy). Niezależnie od charakteru sprawy, rola świadka jest kluczowa dla ustalenia prawdy.
Zeznania świadków są jednym z najważniejszych środków dowodowych, dlatego prawo traktuje obowiązek stawiennictwa bardzo poważnie.
Bezwzględny obowiązek stawiennictwa
Zgodnie z art. 266 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) oraz art. 177 §1 Kodeksu postępowania karnego (KPK), osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie.
Nie można samodzielnie zadecydować, że „sprawa nas nie dotyczy” lub „nie mamy nic do powiedzenia”. Ignorowanie wezwania jest traktowane jako utrudnianie postępowania sądowego.
Konsekwencje nieusprawiedliwionej nieobecności
Jeśli świadek, mimo prawidłowego wezwania (tzn. skutecznego doręczenia pisma), nie stawi się w sądzie i nie usprawiedliwi swojej nieobecności, musi liczyć się z sankcjami przewidzianymi w art. 274 KPC (analogicznie: art. 285 KPK):
Art. 274 §1 KPC:
„Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.”
Co to oznacza w praktyce:
Grzywna porządkowa – sąd może nałożyć karę pieniężną (obecnie do 3 000 zł zgodnie z art. 163 KPC).
Powtórne wezwanie – świadek otrzymuje nowy termin rozprawy.
Ponowna grzywna i przymusowe doprowadzenie – w razie dalszej nieobecności sąd może nałożyć kolejną grzywnę oraz wydać postanowienie o przymusowym sprowadzeniu przez Policję.
W praktyce oznacza to, że Policja – działając na podstawie postanowienia sądu – może doprowadzić świadka z miejsca zamieszkania lub pracy bez jego zgody.
Jak skutecznie usprawiedliwić nieobecność?
Sąd rozumie, że mogą wystąpić sytuacje, które obiektywnie uniemożliwiają stawiennictwo. Usprawiedliwienie musi być jednak rzetelne, wiarygodne i złożone we właściwej formie.
1. Choroba – zaświadczenie od lekarza sądowego
Zgodnie z art. 214¹ §1 KPC i art. 117 §2a KPK, usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby wymaga zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego, potwierdzającego niemożność stawienia się w sądzie.
Zwykłe zwolnienie lekarskie (L4 od lekarza rodzinnego) nie jest wystarczające. Wyjątkiem mogą być sytuacje nagłe, w których świadek przedstawi dokumentację medyczną, a sąd uzna ją tymczasowo – ale formalnie należy dostarczyć zaświadczenie od lekarza sądowego.
Listę lekarzy sądowych prowadzi prezes właściwego sądu okręgowego (np. w Bydgoszczy – Sąd Okręgowy w Bydgoszczy).
2. Inne przyczyny nieobecności
Zgodnie z art. 214 §1 KPC, jeśli przyczyną niestawiennictwa jest „nadzwyczajne wydarzenie lub inna znana sądowi przeszkoda, której nie można przezwyciężyć”, należy o tym niezwłocznie poinformować sąd.
Zaplanowany wyjazd – jeśli wezwanie otrzymaliśmy już po zakupie biletów lub rezerwacji, należy niezwłocznie przesłać pismo do sądu (z dowodami rezerwacji) i wnosić o zmianę terminu.
Nagły wypadek lub awaria – najlepiej natychmiast zadzwonić do sekretariatu sądu i poinformować o zdarzeniu, a następnie przesłać dokumenty potwierdzające (np. notatkę policyjną, rachunek od pomocy drogowej).
Otrzymałem grzywnę – czy mogę ją uchylić?
Tak. Zgodnie z art. 274 §2 KPC, świadek może złożyć usprawiedliwienie po fakcie:
„Świadek w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia o grzywnie lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swoje niestawiennictwo. W razie usprawiedliwienia sąd zwalnia świadka od grzywny i przymusowego sprowadzenia.”
Jeśli więc choroba lub inna nagła sytuacja uniemożliwiła wcześniejsze zawiadomienie sądu, należy niezwłocznie złożyć pisemne usprawiedliwienie wraz z dowodami (np. zaświadczeniem lekarza sądowego) i wnieść o uchylenie grzywny.
Podsumowanie
Obowiązek stawienia się w sądzie w charakterze świadka to ważny obowiązek obywatelski. Zignorowanie wezwania może skutkować grzywną lub nawet przymusowym doprowadzeniem przez Policję. Jeśli wiesz, że nie możesz się stawić – działaj od razu: poinformuj sąd i przedstaw stosowne usprawiedliwienie. W razie wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem – profesjonalny adwokat pomoże Ci sporządzić pismo i uniknąć niepotrzebnych konsekwencji. Zobacz również: Przesłuchanie świadka a przesłuchanie podejrzanego - kluczowe różnice
Wezwanie na świadka - FAQ – najczęstsze pytania
Dostałem wezwanie jako świadek, ale nic nie wiem w tej sprawie. Czy muszę iść?
Tak. Obowiązek stawiennictwa jest bezwzględny. Jeśli naprawdę nic nie pamiętasz, powiedz to sądowi – również taka informacja ma znaczenie procesowe.
Mieszkam 400 km od sądu, który mnie wzywa. Czy muszę jechać?
Zasadniczo tak, ale możesz wnieść o przesłuchanie w trybie pomocy sądowej przez sąd rejonowy właściwy dla Twojego miejsca zamieszkania.
Masz też prawo do zwrotu kosztów podróży i utraconego zarobku.
Mój pracodawca nie chce dać mi wolnego. Co robić?
Pracodawca ma obowiązek udzielić zwolnienia na czas stawiennictwa w sądzie. Jeśli odmówi – narusza przepisy prawa pracy. Pracownik może wówczas powołać się na wezwanie sądu.
Czy mogę zeznawać przez wideokonferencję?
Tak. Zarówno KPC, jak i KPK dopuszczają przesłuchanie świadka na odległość (np. przez wideokonferencję). Należy złożyć odpowiedni wniosek do sądu, uzasadniając trudności ze stawiennictwem. Jednak należy wspomnieć, że w postępowaniu karnym sądy najczęściej odmawiają przesłuchania w trybie wideokonferencji ze względu na pole do nadużyć. Przesłuchanie zdalne powinno zatem nastąpić w absolutnie wyjątkowych okolicznościach.
Boję się oskarżonego. Czy mogę odmówić zeznań?
Co do zasady nie, chyba że jesteś osobą najbliższą dla oskarżonego (art. 182 KPK) lub Twoje zeznania mogłyby narazić Ciebie lub bliskich na odpowiedzialność karną (art. 183 KPK). Jeśli obawiasz się o bezpieczeństwo, możesz wnieść o przesłuchanie pod nieobecność oskarżonego lub o utajnienie danych świadka. Zagadnienia te są szczególnie delikatne, gdy w grę wchodzi prawo karne i kontakt z osobą oskarżoną. Jeśli świadek ma status osoby pokrzywdzonej lub obawia się o swoje bezpieczeństwo, doświadczony adwokat z Bydgoszczy może pomóc w złożeniu odpowiednich wniosków, np. o przesłuchanie na odległość lub utajnienie danych.
